(Cadn.com.vn) - Dệt zèng A Lưới (TT-Huế) khi đứng trước nguy cơ thất truyền đã được những người con của đồng bào Tà Ôi vực dậy, khôi phục, rồi đưa sản phẩm vươn ra thế giới. Đầu năm 2017, nghề dệt zèng A Lưới được Bộ VH-TT & DL công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Người "giữ lửa" nghề zèng

Bà Hồ Thị Thêm- Trưởng phòng Văn hóa- Thông tin H.A Lưới cho biết, cách đây chừng 15 năm, các bản làng Tà Ôi sinh sống dọc biên giới vùng đất A Lưới chỉ còn lác đác vài người dệt zèng để may áo, khố, khăn, gùi... Trong khi đó, cây bông làm sợi có sẵn từ núi rừng dần cạn kiệt khiến cho nghề zèng trước nguy cơ thất truyền. Là người con của đồng bào Tà Ôi, sở hữu được nghệ dệt zèng bài bản từ cha mẹ truyền lại, nghệ nhân Mai Thị Hợp- lúc đó công tác tại Hội phụ nữ xã A Đớt (H.A Lưới) nhận ra rằng, nếu nghề zèng cứ quanh quẩn với các mẫu mã, sản phẩm đơn điệu thì trước sau cũng bị xóa sổ. Gặp nhiều phụ nữ Tà Ôi, chị Hợp đều đưa câu chuyện nghề zèng có nguy cơ thất truyền để chia sẻ và câu chuyện này trở thành nỗi ám ảnh trong chị. Rồi sau nhiều đêm ngày trăn trở, chị Hợp quyết tâm phải khôi phục cho bằng được nghề dệt zèng.

Nghệ nhân Mai Thị Hợp (phải) đang dạy nghề zèng cho thế hệ trẻ.

Theo chị Hợp, trước thực trạng, nguyên liệu dần cạn kiệt, chị đã nghĩ ra ý tưởng, thay thế hạt cườm từ chì sang nhựa, còn sợi kéo từ bông cây rừng được thay bằng sợi bông vải đã xe sẵn ở dưới xuôi. Những sợi bông vải được chọn lọc kỹ lưỡng, xếp thành từng lọn, rồi cho vào nồi đồng, hoặc nồi đất loại to, nấu trong nhiều giờ liền. Khi sợi bông săn chắc lại thì vớt ra, tách thành sợi nhỏ, phơi lên giàn tre cho khô ráo. Chế biến thuốc nhuộm từ những củ cây rừng là khâu quan trọng nhất, quyết định độ bền và giá trị màu sắc hoa văn của mỗi tấm zèng... Sau khi lựa chọn được nguồn nguyên liệu, chị Hợp lại đi tập hợp người để dệt và đưa sản phẩm ra thị trường. Nhưng thời đó, rất nhiều người Tà Ôi đã bỏ nghề dệt zèng từ lâu, lớp trẻ thì không biết. "Muốn khôi phục nghề này phải tập hợp được những người có tay nghề cao, sau đó truyền dạy nghề cho những người chưa biết trong vùng, không phân biệt dân tộc. Song,  khi mình đưa ra ý kiến đó thì người thân phản đối kịch liệt vì luật tục xưa nay không được truyền nghề zèng truyền thống cho người ngoài"- chị Hợp chia sẻ.

Thế nhưng, sau một thời gian được chị Hợp thuyết phục, mọi người trong gia đình đã dần hiểu ra và ủng hộ. Từ đó, chị đã vận động những chị thạo nghề cùng với chính quyền địa phương, thành lập các hợp tác xã dệt zèng tại xã A Đớt và thị trấn A Lưới với gần 100 phụ nữ tham gia. Chưa dừng lại, nghệ nhân Mai Thị Hợp còn chủ động liên hệ tham gia các hội chợ triển lãm trong nước và các kỳ Festival Huế để trực tiếp tham gia và giới thiệu, quảng bá về nghề dệt zèng truyền thống. Sau đó, chị Hợp cùng với sản phẩm của mình được mời qua Pháp để quảng bá với bạn bè quốc tế. Với những đóng góp, cống hiến của mình, năm 2015, chị Hợp vinh dự được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu nghệ nhân.

Nghề dệt zèng của đồng bào Tà Ôi (H.A Lưới) là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Dệt zèng- di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

Tại Festival nghề truyền thống Huế 2015, lần đầu zèng A Lưới được trình diễn thời trang qua bộ sưu tập của nhà thiết kế thời trang Minh Hạnh đã khiến các nhà thiết kế, các chuyên gia của Lễ hội quốc tế dệt may tại TP Clermont-Ferrand (Pháp) khi chứng kiến phải thốt lên rằng: "Đây là sản phẩm duy nhất, rất độc đáo và rất phù hợp với xu thế thời trang hiện đại của thế giới!". Tiếp đó, zèng A Lưới còn được nhiều người biết đến tại Festival áo dài diễn ra tại Hà Nội vào cuối năm 2016. Tại đây, nghệ nhân Mai Thị Hợp đã có dịp quảng bá, giới thiệu sản phẩm tới với các vị khách, các nhà thiết kế châu Âu cùng các nghệ nhân nghề truyền thống ở Ấn Độ và Philippines. Cũng tại sàn diễn thời trang ngày hội Kimono ở Nhật vào năm 2015, cùng với những tấm zèng đã được các nhà thiết kế biến hóa thành các bộ trang phục thời trang để người mẫu trình diễn, nghệ nhân Mai Thị Hợp đã gây chú ý đối với các nhà thiết kế quốc tế và du khách chính là bộ khung dệt zèng độc đáo, lạ lùng. Đặc biệt, kỹ thuật xâu cườm vào zèng trong lúc dệt để tạo thành những hoa văn nổi trên nền vải. Đây là kỹ thuật dệt truyền thống độc đáo và duy nhất trong hệ thống nghề dệt thổ cẩm tại Việt Nam.

Bà Hồ Thị Thêm cho biết, zèng A Lưới không chỉ tạo ra những bộ thời trang mà còn là sản phẩm sử dụng để trang trí nội thất như rèm, drap, khăn bàn, khăn ăn, ghế sopha, đèn trang trí hay các mặt hàng lưu niệm như: ví, túi xách... Với những đặc sắc của nghề truyền thống, mới đây, dệt zèng truyền thống của đồng bào Tà Ôi (A Lưới) được Bộ VH-TT-DL công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Hiện, trên địa bàn H. A Lưới đã có nhiều hợp tác xã sản xuất zèng quy mô lớn như: TT A Lưới, các xã: A Đớt, Nhâm và A Roàng- trở thành sản phẩm du lịch đặc trưng của huyện miền núi A Lưới. Chị Nguyễn Thúy Hà- một hướng dẫn viên du lịch khi đưa đoàn khách Nhật từ Hà Nội vào Huế, đến A Lưới tham quan, địa điểm đầu tiên mà đoàn du khách ghé đến là thăm các cơ sở dệt zèng. "Được tận mắt nhìn thấy những phụ nữ người dân tộc thiểu số đang dệt zèng, du khách rất thích thú"- chị Thúy Hà nhớ lại. Với giá hầu hết các sản phẩm từ vài trăm đến 1 triệu đồng/sản phẩm, không ít du khách đã mua về làm quà lưu niệm. Nghệ nhân Mai Thị Hợp cho biết, nhờ vực dậy nghề zèng mà nhiều gia đình có thu nhập tăng thêm 1,5-2 triệu đồng/tháng, góp phần cải thiện kinh tế cho đời sống bà con đồng bào vùng cao.

H.Lan